Fræðsluefni:
Nýnæmiskrafa
einkaleyfislaga og griðartími
Rán Tryggvadóttir
Erindi flutt
á fræðslu- og umræðufundi SVESI vegna viðhorfskönnunar
AIPPI
1.0 Nýnæmi
Veiting einkaleyfis, þ.e. einkaréttar til handa ákveðnum
aðila til að nota uppfinningu í ákveðinn tíma,
er af hálfu samfélagsins hugsuð sem hvatning fyrir þá
sem vinna að hvers konar nýsköpun. Því er
ein af meginforsendum þess, að einkaleyfisumsókn geti
leitt til einkaleyfis, að uppfinningin teljist nýjung. Á
Íslandi ere nýnæmiskrafan lögfest í 1.
mgr. 2. gr. einkaleyfalaga nr. 17/1991 (el.). Þar segir:
Einkaleyfi verður einungis veitt fyrir uppfinningum sem eru nýjar
með tilliti til þess sem þekkt er fyrir umsóknardag
Hér
á landi sem og á öðrum Norðurlöndum gildir
reglan um ótakmarkað nýnæmi. Allt sem almennur
aðgangur er að fyrir umsóknardag, hvenær eða
hvar sem er í heiminum, telst þekkt í skilningi einkaleyfalaganna
og eyðileggur nýnæmi umsóknar, sbr. 2. mgr. 2.
gr. el.
Það telst þekkt sem almennur aðgangur er að í
rituðu máli, fyrirlestrum, með hagnýtingu eða
á annan hátt. Einnig telst efni einkaleyfisumsóknar,
sem lögð hefur verið inn hér á landi fyrir
umsóknardag annarrar umsóknar, þekkt ef aðgangur
verður almennur að fyrri umsókninni samkvæmt reglum
22. gr.
Það
telst vera almennur aðgangur ef stór eða óskilgreindur
hópur hefur haft tækifæri til að öðlast
þá þekkingu á efni uppfinningar sem gerði
sérfræðingi kleift að nýta hana.
2.0 Undantekningar
Mikilvægasta undantekningin á reglunni um ótakmarkað
nýnæmi er forgangsréttarreglan sem lögfest er
í 6. gr. el. og byggð er á ákvæðum
4. gr. Parísarsáttmálans frá 20. mars 1883
um vernd eignarréttinda á sviði iðnaðar. Aðrar
minniháttar undantekningar er að finna í 5. mgr. 2.
gr. el. Þar segir:
Einkaleyfi má veita fyrir uppfinningu þótt hún
hafi orðið almenningi aðgengileg innan sex mánaða
fyrir umsóknardag þegar það má rekja til:
1. augljósrar misbeitingar gagnvart umsækjanda eða einhvers
sem hann sækir rétt sinn til eða
2. að umsækjandi eða einhver, sem hann sækir rétt
sinn til, hafi sýnt uppfinninguna á opinberri eða opinberlega
viðurkenndri alþjóðlegri sýningu samkvæmt
sáttmála um alþjóðlegar sýningar
sem gerður var í París 22. nóvember 1928.
Hvorug þessara
undantekninga hafa mikla raunhæfa þýðingu.
Vegna þessara ströngu reglna um ótakmarkað nýnæmi
þurfa uppfinningamenn og þeir sem öðlast hafa rétt
hans að sýna ítrustu varkárni til þess
að eyðileggja ekki möguleika sína á því
að fá einkaleyfi á uppfinningu sinni. Það
getur reynst mörgum erfitt, t.d. vegna þess að viðkomandi
gerir sér ekki grein fyrir strax að um einkaleyfishæfa
uppfinningu gæti verið að ræða eða að
uppfinningamaður þekki hreinlega ekki þessa ströngu
nýnæmisreglu laganna. Einnig getur þessi stranga nýnæmiskrafa
skapað togstreitu í háskólasamfélaginu
þar sem mikil áhersla er á að vísindamenn
birti sem fyrst niðurstöður rannsókna sinna. Þess
vegna hefur oft verið rætt um nauðsyn þess að
innleiða í einkaleyfalög svokallaðan griðartíma
til handa uppfinningamönnum. Griðartími samkvæmt
þessu felur í sér að þrátt fyrir
að uppfinningamaður, eða einhver sem öðlast hafi
rétt hans, hafi gert uppfinningu sína aðgengilega almenningi
þá getur hann allt að einu sótt um einkaleyfi
fyrir henni innan einhverra ákveðinna tímatakmarka.
3.0 Norræn
samvinna um einkaleyfalög og griðartímí
Á fjórða áratug síðustu aldar voru
norrænir sérfræðingar á sviði einkaleyfa
á því að innleiða ætti 6 mánaða
griðartíma í norrænum lögum. Það
komst hins vegar aldrei til framkvæmda. Finnar settu slíkt
ákvæði í sín lög 1950 en það
tók aldrei gildi og var afnumið við samræmingu norrænna
einkaleyfalaga árið 1967. Í samnorrænu frumvarpi
til nýrra einkaleyfalaga frá 1963 var aftur fjallað
um hvort innleiða ætti griðartíma í norrænum
einkaleyfalögum . Niðurstaðan varð neikvæð.
Var aðalrökstuðningur sérfræðinganna gegn
því að innleiða slíka reglu sá að
almenningur ætti rétt á því að ætla
að uppfinningar sem gerðar hefðu verið aðgengilegar
almenningi væru til frjálsra afnota án þess
að þurfa að hafa áhyggjur af því að
seinna meir fengi einhver einkaleyfi á uppfinningunni. Önnur
rök norrænu sérfræðinganna gegn innleiðingu
griðartíma var að slíkt væri óraunhæft
að gera nema það væri gert um heim allan. Því
var griðartími ekki lögleiddur í samnorræn
einkaleyfalög á sjöunda áratugnum.
4.0 Þróun
á alþjóðavettvangi
Á áttunda áratug síðustu aldar fór
að bera á röddum sem sögðu að þörf
væri á innleiðingu griðartíma á alþjóðavettvangi.
Voru Bandaríkjamenn framarlega í flokki en Bandaríkin
eru ein þeirra þjóða sem hafa ákvæði
um griðartíma í sínum lögum. Alþjóðasamtökin
um verndun eignarréttinda á sviði iðnaðar; AIPPI,
sendi frá sér samþykktir þar að lútandi
strax 1980 og hefur síðan reglulega ályktað um þörfina
á alþjóðasamkomulagi um griðartíma.
Þetta leiddi til þess að WIPO hóf undirbúning
árið 1984 að alþjóðasáttmála
um griðartíma. Seinna var stefnan tekin á víðtækari
sáttmála og sérfræðingahópurinn
gerði drög að sáttmála sem hafði það
að markmiði að samræma ýmsa efnisþætti
einkaleyfalaga. Þar á meðal var ákvæði
um 12 mánaða griðartíma. Þau drög voru
samþykkt 1991 en urðu aldrei að sáttmála.
Umræðan var síðan tekin upp aftur nokkru síðar
en þá aðeins um formsatriði varðandi umsóknir.
Það leiddi til þess að Einkaleyfasáttmálinn
(PLT) var undirritaður í júní 2000 en sá
sáttmáli fjallar eingöngu um formsatriði, eins
og áður segir. WIPO tók aftur upp umræðu um
samræmingu efnisatriða, þ.á.m. um griðartíma.
Nú liggja fyrir drög að sáttmála um samhæfingu
efnisatriða einkaleyfalaga sem nefndur er Substantive Patent Law Treaty
(SPLT) ásamt drögum að reglugerð og leiðbeiningarreglum
í tengslum við hann. Þessi drög hafa þegar
verið rædd þrisvar sinnum af alþjóðlegum
sérfræðingahópi WIPO og verða næst rædd
nú í nóvember. Samkvæmt skýrslu AIPPI
frá því í sumar þá er eining meðal
flestra um að hafa ákvæði um 12 mánaða
griðartíma í sáttmálanum, sem er nú
að finna í 9. grein draganna. Hins vegar er ekki samkomulag
um öll atriði sem varða griðartíma og er þá
helst að nefna hvernig með rétt þeirra skuli fara
sem nota uppfinninguna í góðri trú á griðartímanum,
þ.e. hvort þeir eigi að hafa rétt til áframhaldandi
notkunar hennar. Hins vegar er ljóst að framvinda mála
hvílir ekki eingöngu á afstöðu ríkja
til griðartíma heldur má vænta þess að
samkomulag byggist á flóknu samspili samningsaðila,
þ.e. samningsríkin hafa mismikinn áhuga á mismunandi
ákvæðum.
5.0 Norræn
afstaða til alþjóðlegs ákvæðis um
griðartíma
Í upphafi umræðunnar innan WIPO um griðartíma
voru norrænu þjóðirnar á móti því
að sett yrði opið ákvæði um 12 mánaða
griðartíma í fyrirhugaðan WIPO sáttmála
um einkaleyfi. Danir lögðu fram málamiðlunartillögu
á áttunda áratugnum um 6 mánaða griðartíma
með mun takmarkaðra gildissvið, í raun aðeins örlitla
útvíkkun á núgildandi ákvæðum
um undanþágur frá ótakmörkuðu nýnæmi.
Hin Norðurlöndin studdu þessa tillögu Dananna, þ.á.m.
Ísland. Helstu rök þeirra gegn griðartíma
voru að það væri andstætt meginreglunni um ótakmarkað
nýnæmi; það væri hlutverk einkaleyfakerfisins
að hvetja aðila til að sækja eins fljótt um einkaleyfi
og mögulegt sé, en almennur griðartími ynni gegn
því markmiði; griðartími gæfi uppfinningamanni
falska öryggiskennd þar sem griðartími verndaði
hann ekki gegn lögmætum birtingum annarra uppfinningamanna
sem sjálfstætt hefðu gert sömu uppfinningu; griðartími
yki vandkvæði í sönnunarmati; griðartími
yki óvissuna varðandi hvað sé þekkt á
umsóknardegi; almennur griðartími lengdi verndartíma
uppfinningarinnar; og að lokum þá væri óraunhæft
að innleiða griðartíma nema það yrði
gert á alþjóðavísu.
Í dag er ekki samnorræn afstaða til þessa atriðis.
Ísland er ekki aðili að PLT og tekur ekki þátt
í sérfræðingavinnu WIPO um SPLT. Samkvæmt
upplýsingum frá norskum einkaleyfayfirvöldum þá
hafa Svíar sett sig á móti griðartíma
en ekki hefur verið tekin formleg afstaða í Noregi. Heimildir
segja að innan Evrópu sé beðið átekta
með afstöðu en almennt sé viðhorfið jákvætt,
það fari þó mikið eftir hversu eftirgefanlegir
Bandaríkjamenn verði í öðrum ágreiningsatriðum
í fyrirhuguðum umræðum, en einkaleyfakerfi þeirra
er um margt ólíkt því evrópska. Menn
búast því við að það muni taka mörg
ár til viðbótar að ná samkomulagi.
6.0 Lokaorð
Almennt má segja að um leið og menn hafa samþykkt
að þörf sé á undantekningum frá reglunni
um ótakmarkað nýnæmi þá séu
rökin gegn almennri reglu um griðartíma orðin léttvægari.
Það virðist hreinlegra að hafa almenna reglu um griðartíma
fremur en margar einstakar undantekningar á reglunni um ótakmarkað
nýnæmi sem leiddu til flókinna ákvarðana
um hvort aðilar hefðu sýnt nægilega aðgætni,
eða sýnt ólögmæta hegðun o.s.frv. Þrátt
fyrir að almennur griðartími yrði innleiddur þá
væri enn þörf á því að uppfinningamenn
sæktu um einkaleyfi eins fljótt og auðið er til þess
að koma í veg fyrir að aðrir sem sjálfstætt
hefðu gert sömu uppfinningu birtu sínar niðurstöður
eða sæktu um einkaleyfi á griðartímanum og
skemmdu þar með nýmæmi uppfinningarinnar með
með tilliti til einkaleyfisumsóknar. Það er ekki
ólíklegt á okkar dögum þegar menn eru
að keppast við að verða á undan að þróa
lausnir á ákveðnum vandamálum eða finna lyf
við alvarlegum sjúkdómum. Griðartími myndi
hjálpa þeim uppfinningamönnum sem ekki gerðu sér
strax grein fyrir að þeir hefðu einkaleyfishæfa uppfinningu
í höndum og þeim sem þekktu ekki einkaleyfiskerfið
til hlítar. Sömuleiðis myndi griðartími geta
minnkað togstreitu vísindamanna í háskólaumhverfi
þar sem áhersla er á birtingu sem fyrst. Hins vegar
skal tekið undir þá afstöðu að ákvæði
um griðartíma er ekki raunhæft nema það sé
lögleitt um á alþjóðavísu.
|